Πρόγραμμα σπουδών
ΠΜΣ Μεσογειακές Σπουδές
Ακαδημαϊκό Έτος 2020-21

Περιγραφές Μαθημάτων

Μέθοδοι επιστημονικής έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες Ι & ΙΙ

Κύριος στόχος των μαθημάτων μεθοδολογίας είναι να εισαγάγουν τους μεταπτυχιακούς φοιτητές στα βασικά στοιχεία σχεδιασμού και  διεξαγωγής έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες. Επιδιώκουν να τους εφοδιάσουν με τις γνώσεις και τα αναλυτικά εργαλεία που είναι απαραίτητα για τη διερεύνηση των κοινωνικών φαινομένων, με στόχο την ανάπτυξη ικανότητας κατανόησης των πολλών και διαφορετικών τρόπων σκέψης σχετικά με τις τάσεις, τα γεγονότα και τις περιπτώσεις στο πλαίσιο του συγκεκριμένου τομέα σπουδών. Εκτός από τη ανάλυση διαφόρων μεθόδων και προσεγγίσεων, σε συνδυασμό με πτυχές της φιλοσοφίας των κοινωνικών επιστημών, τα μαθήματα της μεθοδολογίας επιδιώκουν να λειτουργήσουν ως πρακτικός οδηγός διδασκαλίας της ακαδημαϊκής έρευνας και συγγραφής: χρήση βιβλιογραφίας και διαδικτυακού υλικού, μελέτη της βιβλιογραφίας, δομή του πλαισίου ανάλυσης, συλλογή δεδομένων, εξέταση των υποθέσεων, διατύπωση επιχειρηματολογίας, έλεγχος των ευρημάτων και πρόταση για περαιτέρω έρευνα.

Διενέξεις και Ασφάλεια στη Μεσόγειο

Το μάθημα εξετάζει την ανάπτυξη μίας σειράς «παραδοσιακών» αλλά και «νέων» κινδύνων και προκλήσεων για την ασφάλεια στη περιοχή της Μεσογείου. Εκτός από την εξέταση ορισμένων παραδοσιακών και μακροχρόνιων διενέξεων στην Ανατολική Μεσόγειο (π.χ. η ελληνοτουρκική διένεξη, το κυπριακό ζήτημα και η αραβοϊσραηλινή διένεξη), δίδεται έμφαση στο ρόλο που διαδραματίζουν συγκεκριμένοι συστηματικοί και θεσμικοί παράγοντες στο μεσογειακό υποσύστημα. Για το σκοπό αυτό, το μάθημα ασχολείται με το παγκόσμιο και περιφερειακό περιβάλλον μετά τον Ψυχρό Πόλεμο (ιδιαίτερα μετά την 9/11), τη μελέτη της στρατηγικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, την ανάπτυξη του Μεσογειακού Διαλόγου του ΝΑΤΟ, την ανάπτυξη της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας και της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας της ΕΕ, το ρόλο του ΝΑΤΟ και της ΕΕ στη διαχείριση της ελληνοτουρκικής διαμάχης και το ρόλο των ενεργειακών ζητημάτων αλλά και της αναγκαστικής/παράνομης μετανάστευσης, στη δημιουργία συνθηκών σταθερότητας και/ή αστάθειας στην ταραχώδη περιοχή της Μεσογείου.

Πολιτισμοί και κουλτούρες στη Μεσόγειο

Η περιοχή της Μεσογείου είναι ιδιαίτερα σημαντική για την κατανόηση του σημερινού κόσμου. Είναι η εστία των πλέον μακροχρόνιων και συνεχόμενων αλληλεπιδράσεων μεταξύ του Χριστιανισμού ,του Ισλάμ και του Ιουδαϊσμού. Αποτελεί το σημείο συνάντησης της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Οι πολιτισμοί τους έχουν συνεισφέρει σημαντικά στη μετάδοση της γνώσης  και των θεσμών στη σύγχρονη Δυτική κοινωνία.

Ως «χώρος-μετακίνηση», όπως έχει χαρακτηριστεί από τον Fernand Braudel, ανάμεσα σε τρεις πολιτιστικές περιοχές, τον Καθολικό Χριστιανισμό, τον Ορθόδοξο κόσμο και το Μουσουλμανικό “umma”, η Μεσόγειος γνώρισε μέσα από διαφορετικές μορφές, την αποικιοκρατία, την αυτοκρατορία, την ανεξαρτησία και τους πολέμους. Υπό το πρίσμα των Πολιτισμικών Σπουδών και, ειδικότερα, της μεταποικιοκρατικής κριτικής, το μάθημα θα εξερευνήσει την πολιτιστική ιστορία της mare nostrum: το σύνθετο πέρασμα των πολιτισμών, τις μεταμορφώσεις των ταυτοτήτων υπό την επίδραση της παγκοσμιοποίησης και των μεταναστευτικών κινήσεων, καθώς και την αναγραφή του κοινωνικού και του πολιτικού στα πολιτισμικά προϊόντα (Γράμματα και Τέχνες).

Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση στη Μεσόγειο

Το μάθημα παρέχει μία ευρεία επισκόπηση του υποπεδίου της συγκριτικής πολιτικής, εστιάζοντας σε σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τα πολιτικά συστήματα στη Μεσόγειο. Το μάθημα οργανώνεται γύρω από τρία ερωτήματα. Πρώτον,  πως μπορούμε να εξηγήσουμε τις διαφορές ανάμεσα στα απολυταρχικά καθεστώτα και στις δημοκρατίες; Δεύτερον, ποιες διαφορετικές θεσμικές μορφές υιοθετούν οι δημοκρατίες; Τρίτον, ποιοι παράγοντες έχουν αντίκτυπο στην εδραίωση των δημοκρατικών θεσμών σε χώρες που έχει ξεκινήσει μία μεταβατική διαδικασία; Ιδιαίτερη προσοχή δίδεται στις περιπτώσεις της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Ελλάδας, της Τουρκίας, της Αιγύπτου, του Ισραήλ, της Λιβύης και της Τυνησίας. Οι φοιτητές αναμένεται να κατανοήσουν τους παράγοντες που επηρεάζουν  τη μορφή και τη λειτουργία των πολιτικών θεσμών που απαρτίζουν τα δημοκρατικά και τα μη-δημοκρατικά καθεστώτα. Για το λόγο αυτό, ένα σημαντικό μέρος της βιβλιογραφίας αποτελείται από μελέτες  στο γνωστικό πεδίο της Πολιτικής Επιστήμης, αλλά και άλλων  κλάδων των κοινωνικών επιστημών εξίσου σημαντικών (π.χ. κοινωνιολογία, οικονομία, πολιτισμός). Οι φοιτητές αναμένεται να κατανοήσουν τη σημασία των πολιτικών θεσμών και των σχετικών εξελίξεων στην οικονομία και τη κοινωνία γενικότερα και να αξιολογήσουν την επίδραση των οικονομικών συνθηκών και των κοινωνικών χαρακτηριστικών στη διαδικασία του εκδημοκρατισμού.

Η Αραβική Άνοιξη και η κοινωνία των πολιτών στη Μεσόγειο

Η  Αραβική Άνοιξη είναι ένα σύνθετο φαινόμενο των κοινωνικοπολιτικών εξεγέρσεων, το οποίο φαίνεται να αλλάζει την πολιτική και την κοινωνία στη περιοχή της Μεγάλης Μέσης Ανατολής. Κατά τη διάρκεια αυτών των εξεγέρσεων, νέες κοινωνικές δυνάμεις, νέα μέσα ενημέρωσης και νέες συζητήσεις ήρθαν στο επίκεντρο των πολιτικών αγώνων, αμφισβητώντας παρωχημένους αλλά ισχυρούς δεσμούς αποτελούμενους από διεφθαρμένες και αυταρχικές κυβερνήσεις και επιχειρηματικές ελίτ, παντοδύναμες υπηρεσίες ασφάλειας και εκτεταμένα πελατειακά δίκτυα. Οι εξεγέρσεις θα πρέπει επίσης να συνδεθούν με σημαντικές γεωπολιτικές αλλαγές στην περιοχή ειδικότερα μετά το 2003, καθώς και με την ένταξη της περιοχής στις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης μετά το 1990. Ωστόσο, σχεδόν καμία από τις Αραβικές μοναρχίες δεν έχει επηρεαστεί σοβαρά από τις εξεγέρσεις. Τα αποτελέσματα των εξεγέρσεων, επίσης, διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα. Κυμαίνονται από σχετικά ομαλή μετάβαση, έως αυταρχική «αποκατάσταση» και αιματηρή εθνοθρησκευτική διαμάχη. Το Πολιτικό Ισλάμ έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στα αποτελέσματα αυτά, είτε στη μάλλον ήπια μορφή της Κίνησης Ennahda στην Τυνησία είτε στην εξτρεμιστική μορφή του ISIS στη Συρία και το Ιράκ. Σ’ αυτή τη νέα Μέση Ανατολή, οι έννοιες της κρατικής θρησκείας και της κοινωνίας χρήζουν επανασχεδιασμού.

Ενέργεια και Φυσικοί Πόροι στη Μεσόγειο

Το μάθημα διερευνά τις αλληλεπιδράσεις των γεωπολιτικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών θεμάτων που σχετίζονται με την ενέργεια και τους φυσικούς πόρους στην περιοχή της Μεσογείου. Εξηγεί τις βασικές έννοιες της ενέργειας (ορισμοί, ισοζύγιο ενέργειας, διάγραμμα ροής ενέργειας, περιβαλλοντική ασφάλεια, προσφορά και ζήτηση). Εστιάζει στις πρόσφατες εξελίξεις στην ευρύτερη ανατολική Μεσόγειο, σχετικά με τη διπλωματία των αγωγών και την ενεργειακή ασφάλεια. Εξετάζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Πολιτική αντιμετωπίζει την ενεργειακή ασφάλεια, τη μείωση του ενεργειακού κόστους και πώς η ενεργειακή στρατηγική επηρεάζεται από την ενεργειακή πολιτική και την οικονομία στη Μεσόγειο. Το μάθημα έχει σκοπό, να παράσχει στους φοιτητές το γνωσιακό υπόβαθρο για την κατανόηση των θεμάτων που σχετίζονται με το ρόλο της εξουσίας στη διεθνή πολιτική και τη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής, της ενεργειακής ασφάλειας και του ενεργειακού προγραμματισμού συναρτήσει της γεωπολιτικής ισορροπίας. Αποσκοπεί επίσης στην κατανόηση των πολυεπιστημονικών πτυχών της ενέργειας και των φυσικών πόρων, με ιδιαίτερη έμφαση στην περιοχή της Μεσογείου. Τέλος, διερευνά το πώς διάφορες πολιτικές σε εθνικό όσο και τοπικό επίπεδο μπορούν να οδηγήσουν σε ενεργειακή εκμετάλλευση, προσφέροντας οφέλη στις τοπικές οικονομίες μακροπρόθεσμα, χωρίς να επιβαρύνονται το περιβάλλον και οι επόμενες γενιές.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση στη Μεσόγειο

Το μάθημα εξετάζει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένα suis generis διεθνή δρώντα και επικεντρώνεται στην πολιτική προσέγγισης που έχει αναπτύξει η ΕΕ προς τις χώρες της νότιας Μεσογείου κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αναλύει τις προσπάθειες της ΕΕ να εφαρμόσει μία συνεκτική πολιτική-πλαίσιο στην περιοχή και να οικοδομήσει θεσμικούς δεσμούς με τα εν λόγω κράτη μέσω μιας σειράς πρωτοβουλιών, όπως η Ευρω-Μεσογειακή Συνεργασία, η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας και η Ένωση για τη Μεσόγειο. Το μάθημα αναλύει επίσης την πολιτική οικονομία των Ευρω-Μεσογειακών σχέσεων και αξιολογεί τις προσπάθειες της ΕΕ να προωθήσει τη σταθερότητα, την ασφάλεια και τη δημοκρατία στη νότια γειτονιά της.

Δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα και πολυπολιτισμικότητα σε συγκριτική διάσταση: Ευρώπη και Αραβικές χώρες

Σκοπός του μαθήματος είναι να εξοικειώσει τους φοιτητές με βασικές πτυχές των αρχών και των θεσμών της δημοκρατίας στην Ευρώπη και στον Αραβικό κόσμο, σε συνδυασμό με τις πρακτικές ανθρώπινων δικαιωμάτων και την ιδέα της πολυπολιτισμικότητας. Μέχρι το τέλος του εξαμήνου, οι φοιτητές θα πρέπει να έχουν αποκτήσει εις βάθος κατανόηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν  η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στις Αραβικές αλλά και τις άλλες ανατολικο-μεσογειακές χώρες καθώς και κριτική σκέψη ως προς τις προοπτικές του εκδημοκρατισμού και την ανθεκτικότητα του αυταρχισμού.